΄Ανθρωπο ξέρεις κι άνθρωπο δεν ξέρεις...

"Βασιλιάς ο Θεός, δεσπότης ο χρόνος" σιγοψιθύριζε συχνά-πυκνά η νενέ μου, σαν κάτι δεν πήγαινε καλά, ή σαν κάτι δεν πρόφταινε να κάμει ή ν΄ αποτελειώσει. Και το ίδιο σιγοψιθύριζε, σαν κάτι δεν πηγαίνε "δεξιά" όπως αγαπούσε να λέει. Τη ρώτησα πολλές φορές... 

"Γιατί νενέ λες δεξιά;"  "Λέγω το δεξιά γιατί έτσι το έλεγε η νενέ μου, η αννέ μου και όλοι μας"... 

"Δεν ξέρω, γιατί δεξιά, μπρε κόρη μου ... Ούφου... γιατί αριστερά θα πει, στραβά..." 

Κάποτε το έψαξα αυτό το "δεξιά" και βρήκα πως, ειδικώς επί οιωνών, ο εξ αριστερών προερχόμενος, θεωρείται δυσοίωνος, άτυχος, γρουσούζης!

Κι άλλες τόσες όμως φορές τη ρώτησα "Γιατί νενέ λες δεσπότη το χρόνο;" 

Μερικές φορές θύμωσε, μερικές δεν απάντησε καθόλου, κάμποσες μου ΄πε κοφτά...

"Αμ, δεσπότης είναι... τί είναι αφού, ούτε από λόγια παίρνει, ούτε από έργα;" 

Κι άλλες μερικές, με κοίταξε γλυκά, μου τράβηξε τρυφερά το κοτσίδι και...

"΄Εχεις όλο το χρόνο κι όλο τον καιρό ομπρός σου κοκόνα μου... να καταλάβεις τι δεσπότης και τι τύρρανος είναι ..."

Ε λοιπόν, όλες αυτές τις μέρες που άφησα μόνο του το "μαγαζί" κατάλαβα για τα καλά τι εννοούσε η νενέ μου σαν αποκαλούσε δεσπότη το χρόνο! Κι ενώ ήθελα, αυτός ο δεσπότης, λεπτό δεν μου άφηνε κι ούτε στιγμή ελεύθερη, μια γαλήνη. ΄Οχι πως δεν το είχα καταλάβει νωρίτερα μόνο που 3 χρόνια τώρα, ο δεσπότης είχε καταλαγιάσει και μ΄είχε σχεδόν ξεχάσει. ΄Οχι βέβαια, όσον αφορά κάτι ψιλές-ψιλές γραμμούλες στο πρόσωπο, αλλά ... 

Σήμερα όμως τού ξέφυγα κι είπα να καταφύγω ανατολικά, στα χώματα που αγαπώ, στον τόπο της, στα μέρη τους...

Την πρώτη φορά, τη βραδιά, που κατέβηκα στο αεροδρόμιο της Σμύρνης, με περίμενε ένας καιρός γλυκός. Δεν μπορώ να τον περιγράψω αλλιώς.  Γλυκός ήταν ο αέρας. Μια ζεστή αύρα  έσειε τους νερατζανθούς και τους έκανε να αρωματίζουν το ένα γύρω... Κι  ήταν Απρίλης, όπως σήμερα. Απριλιάτικη ζέστη, μπόλικο τσιμέντο κι άρωμα νεραντζιάς... και νόμισα πως ήμουν στην Αθήνα...

Ο χάρτης όμως που κρατούσα στο χέρι, δεν μου άφηνε περιθώρια για Αθήνες και τέτοια ...  όπως δεν μπορώ να πω πως με βοηθούσε και πολύ. 

΄Ηταν άλλωστε και σχεδόν σκοτεινά. Βέβαια, ούτε και την άλλη μέρα με βοήθησε ιδιαίτερα. Με βοήθησε πολύ αργότερα όταν κατάφερα να εγκαταλείψω την παρέα μου, να προσανατολιστώ και να πάρω μόνη μου σβάρνα τα σοκάκια  που μου "μιλούσαν" περισσότερο, που μου ΄δειχναν τα σημάδια τους κι  αυτά που ζωγραφίζονταν στα μάτια μου χάρη στις μνήμες και τις ιστορίες της νενές μου, στο χάρτη που κρατούσα και σ΄ότι στοιχειο είχα βρει και είχα δει στον Ιστό... 

Βοήθησαν πολύ και τα πατήματα που δεν είχαν αλλάξει... Πούντα, Και...

καθώς και τα χνάρια στους δρόμους... Προς Burnova, Buca, Manisa, Ayvali-k...

"΄Ακουε πως να βρεθείς κόρη μου. Σα θα πας..."  Είχε δει, είχε ζήσει τη φωτιά και την καταστροφή παρόλα αυτά, ήλπιζε. ΄Ηλπιζε πως δεν θα ΄χαν αλλάξει και πολλά στη Σμύρνη της και πως με τις οδηγίες της θα μπορούσα να "βρεθώ"! ΄Οσο όμως κι αν είχα μάθει απέξω τις συνοικίες που μου αράδιαζε, καθόλου εύκολο δεν μου ήταν να "βρεθώ". Με βοήθησε όμως η τύχη! ΄Η ίσως όπως η ίδια έλεγε... "Κόρη μου, σε τύχη μεταφιέζεται ο Θεός επειδή δε θέλει να τον ιδούμε...να το ξέρεις αυτό... "   "Μα γιατί δε θέλει να τον ιδούμε νενέ;" "Γιατί κοκόνα μου, άμα τον ιδούμε θα πιστέψουμε τα μάτια μας, δεν θα πιστεύουμε στον ίδιο..." 

Περπατώ με το χάρτη στο χέρι ανακατεύοντας στο μυαλό μου τα πατήματα, τις συνοικίες και  τα χνάρια της νενές μου.  Και βρίσκομαι, έτσι λένε οι γύρω ταμπέλες, στο πάρκο, στο εκθεσιακό κέντρο της Σμύρνης, στην καρδιά της. Τα χνάρια όμως λένε άλλα.  Αυτό που σήμερα λέγεται "Εκθεσιακό και πολιτιστικό κέντρο / Fuar Alani" είναι η Ελληνική Σμύρνη! Η Σμύρνη της νενές μου, η Σμύρνη της καρδιάς τους! Η Σμύρνη που ήρθα να βρω και να "βρεθώ".  Θυμώνω! Δακρύζω! Ζαλίζομαι!  Κομματιάζομαι και νιώθω ένα πόνο στην καρδιά μου. ΄Η είναι πόνος ή είναι μίσος! 


Μουδιασμένη, καταφεύγω σε μιαν άκρη, σε μια σκιά, σ΄ένα παγκάκι. Κάποιος - δεν θέλω- κάθεται δίπλα μου. Χωρίς να σηκώσω το κεφάλι, βλέπω ένα χέρι βαριά στολισμένο με χνάρια απ΄το χρόνο. Μια βραχνή καλημέρα με ξαφνιάζει. Σηκώνω το κεφάλι. ΄Ενα ζευγάρι μάτια σε γυναικείο πρόσωπο μού χαμογελάνε. Η γυναίκα που με καλημερίζει είναι παρα-στολισμένη απ΄το χρόνο. 

 - Είσαι από πέρα απέναντι, απ΄την Ελλάδα... έτσι δεν είναι;
- Καλημέρα σας, ναι, Ελληνίδα.
- Εκδρομή ε; Πώς μόνη σου; Οι άλλοι που είναι;
- Ναι, εκδρομή... Οι άλλοι -σήμερα τούς ξέφυγα- είναι στο Αρχαιολογικό... 
- Κατάλαβα. Για να σκιάζεσαι εδώ μονάχη σου, έχεις άλλους λόγους... Βρήκες ότι γύρευες;

- Δεν ξέρω...

- Αμ, ξέρω εγώ ... Ναι, εδώ είναι αυτό που ψάχνεις... Πώς σε λένε κοπέλα μου;

- Ελένη...

- Ελένη... να ΄σαι καλά ... Λέγκω θα σε λέγανε οι εδώ ... Εδώ, είναι η καρδιά της Σμύρνης κοπέλλα μου... Η ελληνική συνοικία... Παλιά, θυμάμαι, τη λέγαμε "τα καμένα"». 


Τα καμμένα... Δεν έχει μείνει πια κανείς να τη λέει έτσι εκτός από μένα... φύγαν όλοι ... σε λίγο ούτε κι εγώ θα ΄μαι δω... 77 χρόνια τώρα έρχομαι και κάθομαι εδωνά.. Παλιά ερχόμουν σχεδόν κάθε μέρα... ψέμματα... μόνο σα μ΄άφηνε το σπίτι και η δουλειά...  Δούλευα δασκάλα... Φωτεινή με λένε. Τώρα πια έρχομαι όποτε μπορώ... Το ΄33 ήρθα, 2 χρονώ... απ΄τη Χίο με το καράβι... στην αγκαλιά του καπετάνιου αποκοιμήθηκα... έλεε η αννέ μου και ξύπνησα στη Σμύρνη...από τότε δεν την άφησα ποτές... Στις φασαρίες φοβόμουν, φοβόμασταν... ειδικά τότενες με την Κύπρο... Το ΄74 ε; Δεν μας πείραξε κανείς όμως ... είχαμε πολλά πάρε-δώσε με τους ντόπιους...  μα το ΄74 φοβηθήκαμε ... ο Νίκος μου, όμως, ο δεύτερος κύρης μου είχενε χαρτιά τούρκικα... εκείνος δεν εφοβήθη σταλιά ... Σαν μπορώ έρχομαι... Δεν είναι εύκολο πια...  "

(Μπα, δεν είναι δυνατόν! Ονειρεύομαι!
Αχ κυρά Φωτεινή, αν είσαι αληθινή, μην σταματήσεις να μιλάς σε παρακαλώ...)

"Περνάω πρώτα απ΄τη χάρη της και μετά πορπατώ ίσαμε δω... Δεν έζησα τη φωτιά μα η καρδιά μου είναι γεμάτη αποκαΐδια... Λίγο τα είδα, νήπιο ήμουν... μα πως να το κάμω αλλιώς... πόνεσε τόσος κόσμος εδώ, έσβησαν τόσες ζωές... Μετά τη φωτιά, ξεπάτωσάν τα όλα... ΄Ολο το Alani είναι η Ελληνική Συνοικία, τη ξύρισαν... Πήγες στην Αγιά Φωτεινή; Να πας...Ολομόναχη είμαι. Είχα παρέα αλλά όλοι πέθαναν. Έχω ανάγκη να πιστεύω. Ξέρεις με τη λαχτάρα περιμένω να έρθει η Κυριακή και να πάω στην εκκλησιά να ακούσω ελληνικά και τη λειτουργία; Αυτή είναι η παρέα μου πια, ο Θεός ... Πάω κάθε Κυριακή και τον παρακαλώ να μου δώσει ένα καλό θάνατο... Μόνη έχω μείνει... Μένω στο Μπαϊρακλί... 

Ο γιος μου μένει στο Αλσαντζάκ... με θέλει μαζί του...  μα εγώ δεν αφήνω το κονάκι μου... Εγώ του λέω, θέλω να ξυπνάω το πρωί και να βλέπω τη θάλασσα και τον ουρανό μαζί... ΄Ετσι έχω μάθει... Τώρα πια δεν μιλάει κανένας για τη φωτιά ... ΄Αλλοι έλεγαν πως την έβαλε Τούρκος... άλλοι ΄Ελληνας, άλλοι οι Αρμένιοι... Μα γιατί ΄Ελληνας; Γιατί οι Αρμένιοι; Και μετά; Γιατί  δεν άφησαν τίποτα όρθιο μετά; Πήγες στον ΄Αγιο Πολύκαρπο; Τηλέφωνο πάρε αλλιώς γιοκ ... με ραντεβού μόνο γίνεται αλλιώς δεν μπαίνεις... Πώς βρέθηκες εδώ; Γιατί δεν είσαι στο Μουσείο; Είναι όμορφο... γεμάτο ελληνικά... Γεννήθηκα στη Χίο... μα έχω δυο τόπους ... Χίος κι εδώ... Εσύ ποιό τόπο έχεις; Μιλώ πολύ ε; Ε, σαν κάποιος είναι μόνος μιλά πολύ σαν βρει την ευκαιρία... Σε βλέπω και σένα και μ΄ακούς με μάτια κι αφτιά Λέγκω και δώστου παρλάρω...  ΄Ερχου άμα θέλεις στο κονάκι μου ...  Πες τι ψάχνεις... Είχες Σμυρνιούς δικούς; Εδώ δεν έρχεται ο καθένας... Δεν ξέρω μα μόλις σε είδα εδωνά καθιστή, γερτή στους ώμους...  "

- Ναι, κυρία Φωτεινή είχα... Είχα και στα Βουρλά και στα Αλάτσατα και στη Σμύρνη. Είχα τον παππού μου, τη νενέ μου, τον μπαμπά μου ...  "

"Και ποιος δεν είχε... Πέρα σε σας απέναντι οι περισσότεροι άφησαν πολλούς εδώ... ΄Ερχονται πολλοί ψάχνοντας... άμα τι να έβρουν ... δεν γλύτωσαν και πολλά... Τα πολλά είναι στα μουσεία με εκείνα είναι πολύ παλιά... Λιγοστά μεγαλοκονάκια στο Και, κάμποσα στο Αλσαντζάκ και λίγα πέρα πώδε Μπαϊρακλί, Κορδελιό, Μπουτζά... γλύτωσαν μονάχα... κι αυτά πέφτουν σ΄ερείπια... Εκεί σε σας ασχολείται κανείς με τη Σμύρνη; Τα κάμουν κουβέντα; Τα γράφουν; Εδώ ότι θέλουνε λένε κι ότι τους αρέσει... Αν δεν το κάμετε εκεί απέναντι, σε λίγο, άνθρωπος δεν θα θυμάται τα καμμένα... "

Ξανασυνάντησα την κυρία Φωτεινή, στην Αγιά Φωτεινή, το βράδυ της Ανάστασης... Της πιο όμορφης, γλυκειάς και συγκινητικής Ανάστασης που έχω ζήσει ... 

Της έδωσα τις ευχές μου για τη Λαμπρή, της φίλησα τα χέρια και της υποσχέθηκα πως δεν θα ξεχάσω τη Σμύρνη κι ότι θα ξαναπάω...  Της ευχήθηκα να είναι πάντα καλά και να βλέπει ουρανό και θάλασσα μαζί...

 

Η κυρία Φωτεινή... στο κονάκι της, στο Μπαϊρακλί... Τη φωτογραφία τη βρήκα στον Ιστό
Ευχαριστώ αυτόν που τη δημοσίευσε
Εγώ μέσα στη λαχτάρα μου να μην χάσω ούτε μια λέξη της, ξέχασα να την αποθανατίσω

Καλά σας βράδια

Ε.-

Χαίρομαι που σας βρήκα

Στην τεράστια έκταση των άλλοτε έξι συνοικιών της Σμύρνης, της Αγίας Αικατερίνης, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Τρύφωνα, της Ευαγγελιστρίας, του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Ιωάννη και κάποιων τμημάτων άλλων παλαιών συνοικιών, εκτείνεται σήμερα το περίφημο πολιτιστικό πάρκο της Σμύρνης, έκτασης 300.000 τ.μ. που αποτελεί μικρογραφία του πάρκου της Μόσχας. Περιλαμβάνει μικρές λίμνες, ζωολογικό κήπο, ταβέρνες και πλήθος εγκαταστάσεις για την ετήσια εμπορική έκθεση που λαμβάνει χώρα στη Σμύρνη με μόνιμα περίπτερα εκθετών σε αρχαίο ελληνικό ρυθμό. Στη θέση του άλλοτε ναού του Αγίου Δημητρίου μέσα στο πάρκο έχει ανεγερθεί το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σμύρνης με πλήθος εκθεμάτων της αρχαίας ελληνικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής.

Πριν την καταστροφή, η Σμύρνη ή Κάτω Μαχαλάς όπως την αποκαλούσαν τότε,  είχε 16 ορθόδοξες εκκλησιές. Μητρόπολη ήταν η Αγία Φωτεινή με το πιο όμορφο μαρμάρινο χιλιοσκαλισμένο καμπαναριό, χτισμένο το 17ο αιώνα. Το  1688 το καμπαναριό της καταστράφηκε από σεισμό. Οι Σμυρνιοί το ξανάχτισαν το 1690 και το ξανάχτισαν πάλι το 1692 μετά από τη μεγάλη πυρκαγιά του τότε που το είχε καταστρέψει. Εκτός από το ότι ήταν ο μητροπολιτικός ναός της Σμύρνης ήταν κι ο αγαπημένος των Σμυρνιών. Αγαπούσαν πολύ να πηγαίνουν στην Αγιά Φωτεινή τους, στις επίσημες λειτουργίες και εθνικές τελετές, εκείνες τις καλές εποχές,  δηλαδή τότε, τη μικρή περίοδο ανάσας  που τους είχε δώσει εκείνη η τόσο σύντομη "απελευθέρωση".

Και η εκκλησιά και το περίφημο καμπαναριό της  ανατινάχθηκαν με δυναμίτιδα μετά την καταστροφή. Οι υπόλοιπες ορθόδοξες εκκλησιές της ήταν: ΄Αη Γιώργης κοντά στη Μητρόπολη. Κοίμηση της Θεοτόκου στον Φασουλά. ΄Αη Γιάννης ο Πρόδρομος στα Σχοινάδικα. ΄Αη Νικόλας στην αρμένικη συνοικία. ΄Αγιος Βουκόλος (ή ΄Αη Βούκλας) στον Κασαμπά, πλάι στον Σταθμό του Τρένου. ΄Αγιος Κωνσταντίνος, ΄Αγιος Γιάννης Θεολόγος και η εκκλησιά της Μεταμόρφωσης στα Μορτάκια. Του Τιμίου Προδρόμου η εκκλησιά στη Λυγαριά. Η εκκλησιά των Ταξιαρχών, που ανήκε στο νεκροταφείου.  Μένει ακόμα η  εκκλησιά του ορφανοτροφείου της Σμύρνης όπου, κατά τα λεγόμενα,  εκεί, εκκλησιάζονταν η αριστοκρατία. Αν προσθέσουμε και τις εκκλησιές της Αγίας Αικατερίνης, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Τρύφωνα, της Ευαγγελίστριας, του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Νικολάου που τις έφαγαν οι μπουλντόζες για να γίνει το Αλάνι ...


Απ΄όλες αυτές τις εκκλησιές, οι μόνες που στέκονται ακόμα όρθιες σήμερα είναι ο Άγιος Βουκόλος (Άη Βούκλας) πλήρως ανακαινισμένος αλλά χωρίς τον τρούλο του και ο Τίμιος Πρόδρομος της Λυγαριάς, χωρίς στέγη. Άλλοι κάηκαν, άλλοι γκρεμίστηκαν. Στη θέση τους ανοίχθηκαν λεωφόροι και δημιουργήθηκαν πάρκα, χτίστηκαν κακόγουστες πολυκατοικίες. Κάποιοι άλλοι που διασώθηκαν μετατράπηκαν σε τζαμιά, σχολειά... ενώ αρχικά χρησίμευσαν σαν παντός είδους αποθήκες.