Αν αρτυθείς να είν΄αρνί, αν κλέψεις να είν΄χρυσάφι ...

Με το κρύο που έχει, το μυαλό μου έχει κολλήσει στο χαμάμ!

Τι να κάνουμε ... το σπίτι δεν διαθέτει ούτε γιακούζι ούτε σάουνα. ΄Οχι βέβαια ότι γιακούζι και σάουνα έχουν, εκτός από την τρελλή ζέστη, καμιά άλλη σχέση με το χαμάμ! ΄Οτι κάνει ο χαμάμης και ο κετσές ... δεν κάνει κανένα γιακούζι! Και σας βεβαιώ. Ακόμη κι οι ατμοί του χαμάμ είναι διαφορετικοί...

 

Δηλαδή το όλο σχέδιο είναι διαφορετικό... ξεκινώντας από το ... τότε ...

Τότε λοιπόν στην παλιά καλή εποχή οι αρχαίοι ημών πρόγονοι έκαναν ήδη χρήση των λουτρών. Εντάξει, ο Απόλλωνας, ο 'Αδωνης κι η Αφροδίτη έπαιρναν το μπάνιο τους στις όμορφες κρυστάλλινες πηγές 



και στη γαλάζια θάλασσα... χωρίς βέβαια να μπορώ να σας προσδιορίσω αν αυτό γινόταν καλοκαίρι και χειμώνα ... Αλλά θεοί ήταν, γιατί να κρυώνουν το χειμώνα... Κι επειδή ήταν θεοί κι επειδή οι θεοί στην Αρχαία Ελλάδα ήταν φτιαγμένοι για τους ανθρώπους απ΄τον άνθρωπο γι΄αυτό και είχαν όλα τα ανθρώπινα ελαττώματα. Εκτός του ενός και κυριότερου! Δεν γερνούσαν και δεν πέθαιναν αυτοί οι θεοί! ΄Ηταν ζηλιάρηδες βλ. ΄Ηρα, ήταν ερωτιάρηδες βλ. Ζευς, ήταν ανάπηροι βλ. ΄Ηφαιστος, ήταν σοφοί βλ. Αθηνά ... και πάει λέγοντας ... αλλά δεν γερνούσαν και δεν πέθαιναν! Αυτή ήταν η διαφορά που τους έκανε θεούς! Κι επειδή οι θεοί ήταν κατά βάθος και άνθρωποι, οι άνθρωποι προσπαθούσαν να τους αντιγράψουν; μιμηθούν; να τους τιμήσουν; ΄Οπερ τα πρώτα μπάνια λάμβαναν χώρα σε πηγές γιατί σε πηγές πλένονταν οι θεοί ... εξ ου και οι ιματικές πηγές στις οποίες δόθηκαν ιαματικές ιδιότητες λόγω των εκεί πλυσιμάτων των Θεών... Βλ. Ηρακλής, που πλενόταν μετά από προτροπή της Αθηνάς στις ιαματικές πηγές Θερμοπυλών και της Αιδηψού! Μάλιστα! Από τότε η Αιδηψός παρακαλώ! Το είχε ανάγκη ο άνθρωπος το πλύσιμο ... αλλά από κει και μετά και μετά τις πηγές... βλ. λουτρά.

Λουτρά - Ναός ΄Ηρας

Τα πρώτα λουτρά λοιπόν έγιναν στους ναούς για λόγους ιερατικούς. 

Ακολούθησαν να λουτρά στα Γυμνάσια (γυμναστήρια) και στις παλαίστρες κι αφορούσαν τους αθλητές,

Αθλητές στα λουτρά

όμως λίαν συντόμως μετά δημιουργήθηκαν τα δημόσια λουτρά και συνάμα απόκτησαν λουτρά και τα σπίτια. Λουτρά απλά, πρωτογενή. Ο ΄Ομηρος π.χ. στην Οδύσσεια, περιγράφει το μπανιάρισμα του Οδυσσέα στο παλάτι του Αλκίνοου σε λουτρό χωρίς καμιά πολυτέλεια ... Και φυσικά όλοι γνωρίζετε την περίφημη μπανιέρα της βασίλισσας στην Κνωσσό... ΄Οπως επίσης ευκόλως εννοούμενο είναι ότι μπανιέρα είχε κι ο Αρχιμήδης!   Χωρίς να ξεχνάμε τον ιατρό Ασκληπιό, αφού όπου βρέθηκε Ασκληπίειο τα λουτρά είναι δεδομένα και άφθονα.

 

Τα λουτρά της Ακρόπολης
στη βορινή της άκρη

Ηριδανός - Λουτρά Ανδριανού
Νυν Κολονάκι ... από πάνω τους



Μήλος
Ρωμαϊκά λουτρά

Κέρκυρα
Ρωμαϊκά λουτρά



Η συνέχεια έρχεται από τους Ρωμαίους που βελτιώνουν αισθητά τα λουτρά. Κι αφού έχουν φτάσει χεδόν παντού ... ε, βρίσκουμε λουτρά ρωμαϊκού τύπου σχεδόν παντού! ΄Οσο για το μετά τους Αρχαίους και τους Ρωμαίους, άστα να πάνε ...

Ζάππειο
Ρωμαϊκά Λουτρά

 

Το Βυζάντιο αγαπά τα λουτρά, τα κρατά, τα βελτιώνει, τα εξευγενίζει... κι οι Τούρκοι θες -πιο έξυπνοι; -λόγω θρησκείας ή λόγω της φτώχειας τους τα περνούν στην καθημερινότητά τους. Τα χτίζουν οι πλούσιοι, Σουλτάνοι, Αγάδες, Μπέηδες... Δώρο τα προσφέρουν στο μαχαλά και τ΄όνομά τους, πάνω απ΄την είσοδο μαζί με την χρονιά που χτίστηκαν, χαράζεται -τούρκικα κι ελληνικά- και μένει να θυμίζει στους χρόνους, την προσφορά... Πάνω στ΄αρχαία, στα ρωμαϊκά και βυζαντινά λουτρά πατάνε και γεμίζουν τον κόσμο χαμάμ και βρίσκεται να βρίθει η Ελλάδα μας από "οθωμανικά λουτρά"!

 

Φλώρινας χαμάμ

Ναυπλίας χαμάμ



Θεσσαλονίκης Παζάρ Μπέη χαμάμ

Τετρακόσα χρόνια είναι αυτά, δεν είναι παίξε-γέλασε...     Εντυπωσιάζονται οι Ευρωπαίοι πλούσιοι που επισκέπτονται την Ανατολή με τα χαμάμ! Τα επισκέπτονται κι εκστασιάζονται! Και φαντασιώνονται! Και γράφουν και τα περιγράφουν και τα ζωγραφίζουν! Και πώς αλλιώς;  Εκείνο τον καιρό βλέπεις η Ευρώπη θεωρεί κύρια καθαριότητα το να πλύνεις το μούτρο και τα χέρια σου και να πασαλειφτείς αρώματα!!! Στο δε μεσαίωνα για πορνεία και χαμαιτυπεία τα είχε τα λουτρά-χαμάμ η Ευρώπη! ΄Αργησε πολύ η Ευρώπη να συνδέσει καθαριότητα και υγεία ή τούμπαλιν, υγεία και καθαριότητα!  Ενώ στην Ανατολή ... τα λουτρά βασίλευαν πριν και μετά και τώρα και πάντα... 

 

Κόρες στο λουτρό

Θες λόγω Βυζαντίου, θες λόγω θρησκείας, πάντως τα χαμάμ ζούσαν ζουν και βασιλεύουν ... και θα βασιλεύουν! Κρίμα Γιατί να βασιλεύουν μόνο εκεί ... κι όχι κι εδώ απ΄όπου ξεκίνησαν;  

Ξεχασμένη ομορφιά
Αθήνα
Το λουτρό των Αέρηδων
 

"Κόρη μου, η νενέ μου έλεγε πως στην εποχή της, δεν ήταν μόνο για τους ντόπιους το χαμάμι. ΄Ολοι, Τούρκοι, Αρμένηδες, Γραικοί, άντρηδες και γυναίκες, πηγαίνανε συχνά. Μπορεί οι πλούσιοι να ΄χαν λουτρό στο σπίτι τους, πλούσιοι ήταν, όλα τα ΄χαν.... Κι οι φτωχοί όμως αγαπούσαν την πάστρα. Δεν ήθελαν να ΄ναι φτωχοί μα ΄θελαν να ΄ναι καθαροί ... Τι να κάμουν λοιπόν ... πήγαιναν στο χαμάμι. Στην αρχή λέει, πήγαιναν μια φορά την εβδομάδα. Μετά, πήγαιναν και δύο, βάλε και τρεις... Και ήρεσε πολύ το χαμάμι στου άντρηδες. Στην αρχή οι γυναίκες δεν εδικαιούντο να πάνε... Πηγαίνανε μόνο μετά από αρρώστια ή μετά από τη γέννα ... Χρόνια μετά, άρχισαν να πηγαίνουν συχνότερα. Μωρέ και μετά δεν τις ήβγαζες από κει μέσα...  Οι άντρηδες, κόρη μου το ΄χανε καφενέ ...

Τα χαμάμ δηλαδή ήσαντε οι καφενέδες πριν τους καφενέδες. Το απόγιομα βρισκόντανε εκεί ο άντρας, απόγιομα πηγαίνανε οι άντρες, με τους φίλους του και τα λέγανε, καφέδες, λουκούμια, ναργιλέδες μεζεδοπιόματα, πίνανε και τρώγανε... Οι πλούσιοι  τα φχαριστιόσαντε όλα και πιότερο ... Πλύσιμο, κετσές,  σαπούνισμα, ξέπλυμα, αρώματα και λάδια, ξετρίχισμα. Είχε και μπαρμπέρη το χαμάμι. Κούρεμα και ξούρισμα, εκεί ... Μα ήθελες παράδες πολλούς... για τα τ΄αγοράσεις όλα και να τα φχαριστηθείς όλα... Οι λιγότερο πλούσιοι αγόραζαν απ΄την πόρτα, το λίφι (σφουγγάρι από κολοκύθα)



Λίφι... βουρλιώτικο
Το σφουγγάρι το αντικατέστησε...

και χίρισμα (κρέμα-κερί αποτρίχωσης) και τα κάμανε όλα μονάχοι τους... Πλενόσαντε, τριβόσαντε, ξεπλενόσαντε αφ΄εαυτού τους... Χώρια του καφέ, ηπίνανε και σερμπέτια  και ροσόλια. Τρώγανε φρούτα και γλυκά... Στα μεγάλα μέρη είχε μεγάλα χαμάμ και στα μεγάλα χαμάμ είχε χώρια μεριά για τις γυναίκες και χώρια μεριά για τσι άντρες. Στο μικρό χαμάμι οι γυναίκες είχανε δικές τους μέρες που πηγαίνανε... για να μη συρευθούνε με τσι άντρες. Στενά τα πράματα τότε ...  Ολόκληρη μέρα ήπαιρνε στις καντίνες (γυναίκες) το λουτρό στο χαμάμι... Σάμπως γιορτή, σάμπως εκδρομή και βόλτα, το ΄χανε διασκέδαση... Από τη σπερινή ετοιμάζονταν. Να γλυκά, να φαγιά, να  φορέματα, να τζιβαέρια (χρυσαφικά) ... Επίδειξη ήτο το χαμάμι ... κους-κους (κουτσομπολιό), ντελάλης ... ΄Οτι ήθελαν να δείξουν εκεί το ΄δειχναν, ότι ήθελαν να μάθουν εκεί το μάθαιναν, ότι ήθελαν να μαθευτεί πάλι εκεί ... Κι οι τουρκάλες πεθερές εκεί ήβρισκαν τη νύφη που θα ΄μπαζαν στο σπιτικό τους.  Μωρέ χαράματα σου λέω ξεκινούσαν... Μωρά μαζί, παιδιά εκεί, θειες, ξαδέρφες, γειτόνισσες, κυρές, παρακόρες, δουλικά, εκεί ούλοι μαζί ... Οι παρακόρες τραβούσαν μπροστά τραβώντας και τα κούτσικα, πίσω τα δουλικά βαρειά φορτωμένα. Στο καλάθι τα καθαρά ρούχα, στο πανέρι τα σερμπέτια και τα γλυκά. Τα κούτσικα τα βόλευαν όλα μαζί σ΄ένα ονταδάκι και με τη σειρά, δυο-δυο παρακόρες  καθόντουσαν στη φύλαξή τους κι είχαν την ένοια τους.  Οι κυρές μια-μια στα ονταδάκια άφηναν τα ρούχα τους, τυλιζονταν στα πεσκιρακια τους ...

Και μια-δυο έβαζαν μπρος το πρόγραμμα κι έδιναν παραγγελιές, μια στις παρακορες μια  στις λουτράρισσες. Καν' αυτο, θέλω κι αυτό, κανε τ' αλλο ... θέλω και τ΄άλλο... Σαπούνι απ΄τ΄Αλέπι, χίρισμα, σουσαμόλαδο για το τέλος ... να λάμψει το κορμί, να γίνει το δέρμα μετάξι... Το καλύτερο σουσαμόλαδο ήταν της Μανησιάς. Από κει το ΄φερναν ... ΄Οσο περίσσευε δηλαδή γιατί στη Φράντσα το έστελναν και το ΄καμαν οι Φράγκοι ψιμύθια Γέλια και φωνές γέμιζε το πρωί το χαμάμι ... όσα δεν ημπορούσαν να τα κάμουν έξω, τα ΄καμαν στο χαμάμ. Σειόντουσαν και λυγιόντουσαν, τραγουδούσαν και χόρευαν κατά πως το ΄θελαν...  ΄Ολα τ΄ απολάμβαναν με κορμί ελαφρύ,  λεύτερο απ΄τα ρούχα... Μα απ΄το μεσημέρι  και μετά και μετά τους ατμούς και τα τριψίματα, αρώματα και γαλήνη ... Τα κούτσικα κοιμόσαντε, οι κυρές κουτουρντισμένες χαζογελάγανε, σιγολέγανε τα δικά τους, μοιράζονταν κουτσομπολιά, ψιθυρίζανε μυστικά, απολαμβάνανε σερμπέτια και ναργιλέδες... Αχ... όλα τα πρόσφερε κι όλα τα σκέπαζε το χαμάμ... 

Οι παρακόρες πιο ήσυχες πια, για έπαιρναν κι αυτές το λουτρό τους για λέγαν κι αυτές τα δικά τους. Τα δουλικά μαζεύανε τα συμπράγκαλα κι ετοίμαζαν την επιστροφή... Απόγιομα πια γύριζαν φρέσκες κι ευχαριστημένες ανημένοντας την άλλη επίσκεψη στο χαμάμι ... "  

Καλά σας βράδια

Ε.-



΄Ομορφη εμπειρία ο ναργιλές ...
μα πιο όμορφα ακόμα ... ο μυστικισμός του, η παραξενιά του, το απαγορευμένο, το άρωμά του ...